God en de naaste liefhebben te midden van een veiligheidscrisis

Burkina Faso ligt in West-Afrika in de Sahel-regio, waartoe ook de buurlanden Mali en Niger behoren. Het land heeft een oppervlakte van ruim vier keer die van Nederland en heeft 21 miljoen inwoners, van ongeveer zestig etnische groepen. 64% van de bevolking is moslim, 9% hangt traditionele Afrikaanse religies aan en 26% is christen (waarvan 20% katholiek en 6% protestants). Deze drie religieuze groepen zijn aanwezig in elke regio van het land en in vrijwel elke familie.

Burkina Faso maakt momenteel een ernstige veiligheidscrisis door, die alle geloofsgemeenschappen treft. Na een grote jihadistische aanslag van buitenaf in 2016 is de veiligheidssituatie in Burkina Faso, en daarmee de sociale cohesie, dramatisch verslechterd. Het land heeft te kampen gehad met een toename aan terroristische aanslagen, wetteloosheid en mensenhandel. Dit heeft geleid tot meer dan drieduizend doden en bijna twee miljoen binnenlandse ontheemden. Duizenden scholen, gezondheidscentra en gemeentehuizen zijn gesloten en een groot deel van de sociaal-economische infrastructuur is verwoest, waaronder ook het wegennet. Aanvallen die gericht zijn op specifieke etnische groepen vergroten het risico op confl icten tussen gemeenschappen. In de context van deze erbarmelijke veiligheidssituatie worden de sociale cohesie, vrede en nationale eenheid ondermijnd.

_{Naar mate de Week van gebed voor eenheid 2024 dichterbij komt zullen wij een update geven van de situatie, zodat ook hiervoor tijdens de Week van gebed voor eenheid gebeden kan worden.}

Christelijke kerken zijn uitdrukkelijk het doelwit geweest van gewapende aanvallen. Priesters, predikanten en kerkelijk werkers zijn gedood tijdens vieringen en het lot van anderen, die ontvoerd zijn, is nog steeds onbekend. Op het moment van schrijven ligt meer dan 22% van het nationale grondgebied buiten de controle van de staat. In deze gebieden kunnen christenen hun geloof niet meer openlijk belijden. Vanwege het terrorisme zijn de meeste kerken in het noorden, oosten en noordwesten van het land gesloten. In veel van deze gebieden is er geen openbare christelijke eredienst meer. Waar de samenkomst nog wel mogelijk is, onder politiebescherming en voornamelijk in de grote steden, moeten vieringen worden ingekort vanwege de veiligheid. Ondanks de inspanningen van zowel de staat als religieuze gemeenschappen, wordt het land steeds instabieler, naarmate extremistische groeperingen zich verder verspreiden. Toch is er een zekere mate van solidariteit aan het ontstaan tussen de christelijke, islamitische en traditionele religies. Hun leiders werken aan duurzame oplossingen voor vrede, sociale cohesie en verzoening. 

Hoe is het nu in Burkina Faso?

Update januari 2024

De kerstperiode is achter de rug. Het was een relatief rustige periode in Burkina Faso. In het nieuws was te horen dat militairen meerdere grote aanslagen in het noorden en oosten hebben zien te voorkomen in de periode tussen kerst en oud en nieuw. Deze geplande aanslagen waren niet specifiek gericht op christenen of christelijke gebouwen. Wel waren er enkele kleine aanslagen.

Door moderne radarsystemen en betere informatievoorziening kunnen plannen voor aanslagen vroegtijdig opgespoord worden. Terroristen werken vaak in het grensgebied en plegen ook aanslagen in de buurlanden van Burkina Faso. De betere samenwerking tussen Burkina Faso, Mali en Niger helpt hier ook bij.

Leontine Keijzer-Gango is geboren in Burkina Faso. Ze is Non-Violent Communication trainer en mediator en reist heen en weer tussen Burkina Faso en Nederland. Ze deelt over haar ervaringen:

‘Met kerst sprak ik met twee priesters uit Burkina Faso. Ze wonen sinds 2 jaar niet meer permanent in de dorpen die hen toebedeeld waren als parochie. Ze komen uit verschillende dorpen in het centrale noorden van Burkina Faso (waar ik vandaan kom). Ze vertelden me dat ze fijne kerstvieringen hebben gehad. Er was nog wel veel bewaking nodig. Dat werd niet door militairen gedaan, maar door vrijwilligers die door militairen zijn getraind voor de bescherming van de bevolking en publieke bijeenkomsten in hun eigen dorp. Deze mensen worden vertrouwd door de gemeenschap, zijn getraind in opsporingsmethodes en gesprekstechnieken en hebben wapens om te gebruiken als het nodig is bij een terroristische aanval.'

'Op zondag 21 januari, de eerste zondag van de Week van gebed voor eenheid, ga ik het Onze Vader bidden in het Mooree, het meest gesproken dialect in Burkina Faso. We komen dan samen in de Schenkelkerk in Capelle met een tiental andere kerken, die jaarlijks gezamenlijk de Week van gebed voor eenheid organiseren. Ik vind het elk jaar een geestelijk verrijkend feest om elke avond een ander kerkgebouw binnen te stappen als gewone christenen om samen, met dezelfde Bijbelteksten, tot dezelfde God te bidden, met verschillende rituelen. Dat is geestelijk smullen voor mij. Misschien komt dat omdat in mijn geboorteland Burkina Faso elke familie wel leden heeft die katholiek, protestant of moslim zijn. Wij zijn gewend om samen te komen voor gebed.’

Enkele gedachten bij de Bijbeltekst

De centrale plaats van liefde in het christelijke leven

Liefde is het DNA van het christelijk geloof. God is liefde en ‘de liefde van Christus heeft ons één gemaakt’. We vinden onze  gemeenschappelijke identiteit in de ervaring van Gods liefde (Johannes 3 vers 16) en tonen die identiteit aan de wereld door hoe we elkaar liefhebben (Johannes 13 vers 35).

In de passage die gekozen is voor de Week van gebed (Lucas 10 vers 25-37), bevestigt Jezus de traditionele Joodse leer uit  Deuteronomium 6 vers 5: ‘Heb de Heer, uw God, lief met heel uw hart en met heel uw ziel en met heel uw kracht’ en die van Leviticus 19 vers18b: ‘Heb je naaste lief als jezelf.’

De wetgeleerde in het evangelie vraagt Jezus onmiddellijk: ‘En wie is mijn naaste?’ De vraag hoe ver de Bijbelse verplichting om lief te hebben zou moeten reiken, was een omstreden vraag onder rechtsgeleerden. Vanouds nam men aan dat deze verplichting zich uitstrekte tot Israëlitische medeburgers en vreemdelingen. Als gevolg van invasies van buitenlandse bezetters werd het gebod later zo opgevat dat het niet van toepassing was op deze vreemdelingen. Na verloop van tijd, toen het Jodendom zelf versplinterde, werd het soms zo begrepen dat het alleen van toepassing was op de eigen groep. De vraag die de wetgeleerde aan Jezus stelt, is daarom een provocerende vraag. Jezus beantwoordt de vraag met een gelijkenis die een liefde toont die veel verder gaat dan wat de  rechtsgeleerde verwacht.

Christenen zijn geroepen om te handelen zoals Christus. Dat kunnen we doen door net als de barmhartige Samaritaan liefde,  barmhartigheid en medeleven te tonen aan mensen in nood, ongeacht hun religieuze, etnische of sociale achtergrond. Het is niet onze gedeelde identiteit die ons ertoe moet aanzetten de ander te hulp te komen, maar de liefde voor onze ‘naaste’. Deze visie van  naastenliefde die Jezus ons voorhoudt, staat voortdurend onder druk. 

Door te leren elkaar lief te hebben, ongeacht verschillen,  kunnen christenen naasten worden, zoals de Samaritaan in het verhaal dat Jezus vertelt. Tijdens de Week van gebed voor eenheid vragen we daarom de Heer om ons bij te staan, onze wonden te verzorgen en ons zo in staat te stellen de weg van de eenheid met vertrouwen en hoop te bewandelen.

De weg van de oecumene

Jezus bad dat zijn volgelingen allen één zouden zijn (Johannes 17 vers 21), en dus willen we de hoop niet verliezen of ophouden met bidden en werken voor eenheid. We zijn verenigd door onze liefde voor God in Christus en door de ervaring Gods liefde voor onszelf. We herkennen bij elkaar de ervaring van dit geloof wanneer we samen bidden, vieren en God dienen. In de interkerkelijke relaties,  ook in Burkina Faso, blijft dit echter een uitdaging. Gebrek aan wederzijdse kennis en wantrouwen tegenover elkaar kunnen de  betrokkenheid van kerken op de oecumenische weg verzwakken. Sommigen zijn bang dat oecumene kan leiden tot een verlies van de eigen, confessionele identiteit en kerkelijke ‘groei’ kan verhinderen. Dergelijke rivaliteit tussen kerken staat haaks op het gebed  van Jezus. Net als de priester en de Leviet in het evangelie, missen christenen uit angst vaak de kans om zich met broeders en zusters te verbinden.

Tijdens de Week van gebed voor eenheid vragen we daarom de Heer om ons bij te staan, onze wonden te verzorgen en ons zo in staat te stellen de weg van de oecumene met vertrouwen en hoop te bewandelen.