Houd het recht voor ogen

In mijn werk als voorganger van een evangelische kerk in een gezellig provinciestadje in het Groene Hart kwam ik veel in aanraking met wijkbewoners die het graag mee wilden doen aan de maatschappij, maar door psychische of lichamelijke ziekte buiten die maatschappij terecht waren gekomen. Diep binnenin mij werd de fixer wakker: er moest iets gebeuren aan de situatie van deze mensen!

Het duurde een aantal maanden voordat ik begon te begrijpen dat ik niets kón fixen. Mensen bleven ziek en zonder werk. Ik moest het over een andere boeg gaan gooien, me werkelijk verbinden aan deze mensen op basis van gelijkwaardigheid en vooral zonder messiascomplex. Aanvankelijk deinsde ik daar een beetje voor terug. Ik was gewend om te denken als hulpverlener en als ik op basis van solidariteit vriendschappen zou aangaan, dan had ik het proces niet meer zo goed in de vingers. 

Een mooie ontdekking

Jasper (niet zijn echte naam) woont een paar straten bij ons gezin vandaan. In een blokje woningen wat speciaal voor mensen als Jasper is gebouwd. Alleenstaanden die vaak kampen met psychosociale problemen en die toch de mogelijkheid hebben om min of meer zelfstandig te wonen. Jasper is een sterke dertiger die vanaf zijn zeventiende jaar is gediagnostiseerd met schizofrenie - een afschuwelijke ziekte met zo af en toe een psychose wat zorgt voor een vreselijke terugval in functioneren. In vergelijking met landen op een ander continent wordt er buitengewoon goed gezorgd voor Jasper. En toch mist hij een stukje waardigheid. In alle goede en goedbedoelde zorg is hij toch steeds de patiënt en zijn gesprekspartner vaak de hulpverlener. Ik wilde daar vanaf maar wist niet precies hoe ik onze relatie kon veranderen.

Elke vrijdagavond voetbal ik met een groep mannen van boven de vijfendertig in een nieuwe, door de KNVB uitgedachte formule: 7x7 voetbal op een half veld. Voor mij als veertiger én voetbalfan een mogelijkheid om (met aangepaste omstandigheden) nog het beste uit mezelf te persen en te genieten van een heerlijk potje voetbal. Ik begon Jasper mee te vragen en dat heeft me erg veel geleerd over zijn situatie en die van zovelen met hem.

Jasper is namelijk een goede voetballer en speelt elke vrijdagavond of het om de finale van de Champions League gaat: vol passie en overgave, ondanks zijn fysieke beperkingen. Zijn medicijngebruik zorgt ervoor dat zijn conditie niet optimaal is, maar op vrijdagavond is Jasper even geen patiënt maar een waardevolle voetballer die iedereen graag in het team wil hebben. Moest ik de eerste maanden nog erg trekken aan Jasper om mee te komen, inmiddels is hij zo vergroeid met de groep dat hij zelfs gaat als ik er een keertje niet bij kan zijn.

Zijn teamgenoten zijn inmiddels op de hoogte van zijn situatie en nemen dat mee in hun oordeel als Jasper in zijn enthousiasme een enkele keer iets te fel doorgaat in een gevecht om de bal. Dat eenvoudige potje voetbal heeft Jasper een paar uur in de week zijn waardigheid teruggegeven en leert de andere spelers hoe men om kan gaan met een leuke gast die toevallig lijdt aan schizofrenie. Jasper is méér dan zijn diagnose, Jasper is een hartelijk mens die graag gezien wordt en laat zien wat hij kan. Net als jij en ik. 

Recht voor ogen

Mijn verhaal over Jasper heeft alles te maken met het recht voor ogen houden. Ik zie namelijk steeds meer mensen in mijn lokale leefomgeving die onrecht wordt aangedaan op basis van het feit dat ze niet volledig kunnen meedoen in de samenleving. En dat heeft grote gevolgen: onze samenleving is (digitaal) meer verbonden dan elke generatie voor ons maar is eenzamer dan ooit. In sommige grote steden tikken de eenzaamheidscijfers al bijna de 50% aan. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek zijn alleenstaander ouders de snelst groeiende groep eenzamen in onze samenleving. Psycholoog Jean Pierre van de Ven van MIND Korrelatie vindt het niet verwonderlijk dat juist alleenstaande ouders zich eenzaam voelen. "Het zijn de jaren van te weinig geld, te weinig tijd en rust. Je hebt het te druk om sociale contacten te onderhouden, je moet je hoofd boven water houden, je bent emotioneel eenzaam en na drie keer je moeder bellen heb je het ook wel gehad.”

Bij gerechtigheid denken we misschien niet zo snel aan bovenstaande voorbeelden. We denken aan extreme armoede, tekort aan schoon drinkwater, slavernij, onterechte gevangenisstraffen of het onrecht wat de schepping (en daarmee haar Schepper) wordt aangedaan door de Westerse bovenmatige consumptie die ten kostte gaat van de kansen voor mensen elders op onze planeet. En ja, ook dat is allemaal onrecht. Ik ben heel blij met de diverse organisaties binnen het netwerk van MissieNederland die zich richten op één of meer van deze vormen van onrecht. Dat is ontzettend belangrijk! 

God daagt ons uit om in alle facetten van ons ons leven te zoeken naar gerechtigheid

Je bent gezien

Tegelijkertijd geloof ik dat God ons uitdaagt om in alle facetten van ons ons leven te zoeken naar gerechtigheid. Deuteronomium 16 vers 11-20 vormen met centrale thema voor de Week van Gebed voor de eenheid die wordt georganiseerd door MissieNederland en de Raad van Kerken. In dit tekstgedeelte gaat het over de grote feesten die het volk Israël moet vieren: Pèsach, Sjavoeot (Wekenfeest) en Soekot (Loofhuttenfeest). Het opvallende aan deze feesten is dat zij bijzonder inclusief zijn. Ze zijn voor alle mensen die onder het volk leven: “Vier dan uitbundig feest, samen met uw zonen en dochters, uw slaven, uw slavinnen, en de Levieten, de vreemdelingen, de weduwen en de wezen die bij u in de stad wonen” (Deuteronomium 16 vers 14).

Alle mensen worden gezien door de God van Israël. Ze krijgen zelfs de opdracht om “uitbundig feest te vieren”. Dat raakt me diep. Gods feesten als samenbindend element en als voertuig van het recht. Ook voor jou, en voor jou, en voor jou. In onze cultuur kunnen we veel leren van de Indonesische christenen die het materiaal voor de Week van gebed voor eenheid hebben voorbereid. In Indonesië, maar vooral op het eiland Java, is er een fenomeen dat "gotong royong" wordt genoemd, wat moeilijk te vertalen is, maar het komt er op neer dat de mensen elkaar zullen helpen in tijden van nood, uit naastenliefde en omdat ze zelf ook zouden willen dat anderen hen helpen als zij het nodig hebben. Solidariteit en samenwerking.

Buurtdominee

Ruim twee jaar lang was ik als buurtdominee te gast in de Amsterdamse wijk Transvaal. Ik mocht daar meewerken in een buurtcentrum wat anders werkte dan de andere buurthuizen van deze welzijnsorganisatie in Amsterdam. Normaal gesproken verzint de welzijnsorganisatie allemaal mooie activiteiten waar de buurtbewoners dan naar toe kunnen komen. Maar in dit wijkcentrum wilde men experimenteren met door de buurtbewoners zelfbedachte én zelf uitgevoerde activiteiten (Asset Based Community Development). In dat kleine buurtcentrum in Amsterdam-Oost leerde ik wat solidariteit was en keek ik mijn ogen uit hoe mensen hun waardigheid herwonnen en verantwoording begonnen te nemen voor hun eigen leven. Ze leerden dat ze misschien niet helemaal mee konden draaien in de mallemolen van een veel te snel draaiende maatschappij, maar dat ze allemaal gaven en talenten hadden die hen de bevestiging gaven dat ze er echt toe deden. Kromme mensen groeiden recht.

Zelf leerde ik in die periode drie belangrijke lessen die ik hier met jullie wil delen:

1. Ieder mens is beelddrager van God

Bij ieder mens die ik ontmoet probeer ik te beseffen dat deze persoon iets in zich draagt van onze God. Hij heeft iets willen uitdrukken in deze persoon wat mij iets kan leren over wie God zelf is. Jammer genoeg heeft het leven soms een dikke laag stof en vuil over mensen uitgestort en zijn ze zwaar beschadigd geraakt. Zo op het eerste gezicht lijken het geen prettige mensen. Maar wie de moeite neemt om dwars door de littekens heen te zien zal zich verwonderen over zoveel schoonheid. Dat is recht doen aan de oorspronkelijke bedoeling van een mens en elke keer versast het me weer wat ik mag zien. Kunnen we in onze activiteiten het beeld van God zien in de mensen die we willen helpen?

2. Mensen zijn gemaakt om in gemeenschap te leven

In het hart van de christelijke traditie is gemeenschap de vorm van wederzijdse, liefdevolle relaties. Van de Drie-eenheid tot de kerk zien we, zowel in de Bijbel als in de christelijke geschiedenis, de poging, met wisselend succes, om het ideaal te bereiken van een groep mensen die samen het leven deelt. Gemeenschappen zijn nodig om mensen op te voeden, te laten bloeien en te corrigeren. Voldoen onze activiteiten aan een behoefte, maar creëren ze onopzettelijk barrières die voorkomen dat de gemeenschap wordt gebouwd?

3. De kerk is een profetische gemeenschap

We zijn geroepen om naast de meest gemarginaliseerden in onze samenleving te staan, om aan gerechtigheid te werken en om gemeenschappen te creëren die een nieuwe realiteit vertonen: een glimp opvangen, hoe haperend ook, van het komende koninkrijk van God. Dit vereist dat we alert zijn op de manier waarop we kritiekloos de status-quo accepteren, door naar God te luisteren en naar de mensen in onze wijken, met name naar hen die lijden aan de systemen van deze wereld. De kerk zal daar namens God recht moeten spreken én doen. Op welke manieren hebben we kritiekloos de status-quo geaccepteerd?

Door het recht voor ogen te houden zullen we ontdekken waar God aan het werk is en waar onze inbreng gewenst is. Maar dat begint in de krachtcentrale van ons geestelijk leven: ons eenparig gebed met onze broers en zussen. Daar ontvangen we nieuwe ogen, nieuwe oren en nieuwe handen om recht te doen in de naam van de Rechtvaardige zelf.

Thema: Gerechtigheid

Dit artikel hoort bij het thema recht & gerechtigheid. Ontdek op ons thema-overzicht meer artikelen en mogelijkheden om met jouw christelijke geloofsgemeenschap of community een volgende stap te zetten.

Naar het overzicht